این مقاله به قلم دکتر محمد اخگری در همایش حضرت عباس باب الحوایج ارائه شده است که یه مناسبت ایام محرم به خوانندگان تقدیم میگردد
پیش گفتار:
عاشورا مکتبی است که آن را از هر منظر که بنگریم ، درس ها ی بی شمار دارد. چراکه در آن سرزمین بی آب و علف و در آن کویر سوزان و در آن روزهای اندک و آغازین محرم سال 61 هجری و بویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا انسانیت و همه ارزش های بشری به زیباترین شکل و در بهترین های تاریخ بشر جلوه گر شد و به راستی که کربلا تماشا گه راز است برای آنان که می خواهند گره از راز سر به مهر هستی بگشایند و برای آنان که از دست عقل و طامات به ستوه آمده اند و می دانند که درگاه عشق بسی بالاتر از عقل است و نتوانند به حکمت این معما را بگشایند .
آری کربلا و عاشورا و حسین و شهادت و فرات و ابوالفضل و … همه واژگانی هستند رمزی و نمادین که راز بشریت در آن نهفته شده است و بی گمان هرکس بی معرفت به آنجا رود در من زید عشق از معامله دلدار طرفی نخواهد بست که نخستین قدم در راه معامله محبوب معرفت است و معرفت همان کلیدی است که از خود آغاز می گردد تا به خدا بینجامد که من عرف نفسه فقد عرف ربه و معشوق عاشق را راستین می خواهد و هر کس به عشق او قد برافرازد بی گمان باید جان در راه محبوب ببازد و گذشتن از خویش و فانی شدن در او نخستین گام برای بقای به اوست و کربلا از آغاز حرکت کاروان دلدادگان عشق تا روز عاشورا سراسر منازل سلوک است. منازلی که رهروانش نخست در طلب گام می نهند. برخی از یقظه آغاز کردند و پیام سرور دلدادگان و سلطان عارفان آنان را از خواب سنگین غفلت بیدار کرد تا راه کربلا را پیش گرفتند و برخی نیز چون حربن یزید ریاحی از توبه گام زدن در طریق الی الله را آغاز کردند و و خلاصه کربلا و کاروان یاران اباعبدالله صدمنزل عشق را طی کرد تا این که در روز عاشورا همه این سالکان به فنا ی فی الله رسیدند و از آن روز باقی به او شدند و اینک از پس سالها حدیث شکوهمند عشقشان در سراسر هستی پیچیده است و هرکس در هر شغل و مرتبه ای که باشد حدیث نامکرر آنان را زمزمه می کند و کوچه پس کوچه های شهر هر روز یاد آور نام آنان است وراستی چه رمز و رازی در این کاروان بود که هنوز از پس قرن ها پیامی تازه دارد والبته عشق حکایتی است که هیچ گاه کهنه نخواهد شد و بر جریده عالم دوام آن ثبت گردیده است و اما کربلا حکایت نیست که واقعیت است و حقیقتی که چون خونی در رگ های قرون و اعصار جاری است تا آن روز که طالب بدم المقتول بکربلا انتقام عشق را با ذوالفقار و لایت بستاند و راستی که این حدیث نامکرر تا همیشه روزگار جاودان خواهد ماند.
و ابوالفضل
و ابوالفضل همان ایثار گری است که مقامات سلوک را طی نموده و در برخی مراحل آنچنان زیبا و به کمال حق دلدادگی را ادا نموده که نامش سمبل و رمزی برای آن مراحل است و کدام عارف و پاکبازی است که بتواند ادعای طی مدارج عرفان را بنماید آن گاه که ابو الفضل به سمبلی برای این مراحل تبدیل گشته است . آنجا که او بدانسان در زلال ولایت جاری می شود که هستی خویش را در ره معشوق فنا می سازد ،کدام عارف را رسد که از صبر و استقامت و ایثار و... دم زند که ابوالفضل سرآ مد همه این منازل است و و الگوی هر آن کس که بخواهد از شراب معرفت جرعه ای بنوشد و معرفت.....
اگر بخواهیم عرفان راستین را به دور از فرقه های رنگارنگ آن که برخی ره به بی راهه رفتند بیاموزیم و اگر بخواهیم از معرفت خود و خدا و محبت و عشق دم بزنیم بی گمان مکتب اهل بیت که مکتب ولایت و عشق است ، بهترین مکتب و مدرسه است چرا که در این مکتب پیران طریقت که مرید با ید در دست آنان کالمیت فی ید الغسال باشد ، امامانی معصومند که خود در مراحل کمال به سر می برند و عارفانی وارسته و انسان هایی کاملند و بی گمان در طریق اهل بیت مرید می تواند با توسل و تمسک و پیروی از آنان مراحل سلوک را طی نماید . همان گونه که پیش از این نیز ذکر شد در مکتب اهل بیت ،کربلا و عاشورا منزلتی دیگر دارد و یاران حضرت اباعبدالله الحسین هر کدام نماد و سمبلی از مریدان پاک باخته ای هستند که به ارشاد مراد خویش به سرمنزل مقصود رسیدند و جای آن است که هریک از این یاران با وفا را به تفصیل مورد بررسی قرار دهیم اما در این مجال بر آنیم تا به جلوه های عرفانی یکی از این پاکبازان بپردازیم که بی شک در میان یاران حضرت اباعبدالله بسیار شناخته شده و از ارج و منزلتی والا برخوردار است . در این مختصر کوشش شده است تا بقدر وسع قطره ای از زلال عرفان قمر بنی هاشم بنوشیم. باشد که دیدگان خفته قلبمان از خواب غفلت بیدار گردد..
الف- درآمد
در باب عرفان و منازل سلوک عرفانی سخن بسیار گفته شده و محققان عرفا در تبیین و تعریف آن سخن بسیار رانده اند اما آنچه که مسلم است عرفان طریقی است که نیل به مقام قرب و وصول به حقیقت عالی را در کشف وشهود می بیند . راه و ابزار عرفان قلب است و عارف با زدودن زنگارها از قلب و صافی و پاک ساختن آن جلایی بدان می بخشد که در آن آیینه بتواند جمال یار را به نظاره بنشیند . از این رو جمال یار در آیینه صافی قلب جلوه گر می گردد و علم الیقین برای او به عین الیقین مبدل می شود . از دیگر سوی آنچه که در کتب عرفانی بارها بدان اشارت رفته است تقسیم بندی آن به عرفان عملی و نظری است .البته باید بی گمان علمی را که می خواهد از راه زدودن زنگارها قلب را نورانیت بخشد علمی عملی دانست و غرض از آنچه که به عنوان نظر و نظریه بیان گردیده است نیزطریقی جز انجام اعمالی برای جلای روح نیست . به هر حال عارفان حقیقی آنانی هستند که به دور از هر گونه روی و ریا به حق واصل گشته اند و دل را از هر آنچه غیر خداست بپرداخته اند، چرا که از نگاه آنان دل خانه ای است که غیر دلدار را در آن سراپرده راهی نیست . بنا براین عارفان حقیقی را باید در عمل شناخت که بی عمل در این راه کسی به مقصود نخواهد رسید . در عرفان عملی سخن از منازل سلوک بسیار رفته است و سالک را برای رسیدن به مطلوب گذر از این منازل ضروری است .به دیگر سخن بدون طی این مراحل نمی توان به ساحل نجات رسید اما نکته در آن جاست که در طی این مراحل وسوسه دیو بسیار است و دام راه بی شمار ،در این مسیر راه صعب است و فرازو نشیب ها بسیار و هر لحظه ممکن است سالک را پای بلغزد و و در دره های غفلت و غرور و… سرنگون شود از این رو محققان عرفا بر آن عقیده اند که سالک را باید خضر راهی باشد تا او را از راه و رسم منزل ها آگاه سازد.از دیگر خصایص عرفان آن است که به سبب پیوندی که با قلب یافته است و نیز بدان سبب که قلب جایگاه محبت است با محبت و عشق نسبتی بسیار دارد و بی عشق از عرفان سخن نتوان گفت .با این اوصاف مختصر که درباره عرفان بیان گردید و با عنایت به راستی استقامت ، صفای ضمیر و عشق و ایثار حضرت ابوالفضل (ع) و میزان ارادت و اطاعت او از مولایش چنین می توان دریافت که حضرت ابوالفضل العباس عارفی کامل است که عرفان راستین را در عمل به بهترین شیوه به نمایش گذاشته است. که در این جا به برخی از جنبه های آن می پردازیم:
ب- منازل سلوک در حماسه عرفانی ابوالفضل (ع)
از منظر عرفا انسان برای رسیدن به معرفت حقیقی و شهود حقیقت آنگونه که هست ، باید منازل و مقاماتی را طی کند و بدون عبور از آن منازل دستیابی به معرفت حقیقی نا ممکن است . منزل و مقام در اصطلاح عرفان اسلامی معنایی نزدیک به هم دارند و تفاوتشان در واقع به اعتبار است . اگر به سلوک سالک نظر شود و این که او در حال سفر و گذر و سیر است، حال و وضع و شرایط و مرتبه او منزل خوانده می شود و اگر به درنگ و مکث او در آن مرتبه نظر شود ، به آن مقام گفته می شود.[1] خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین سفرنامه سیر و سلوک عرفانی را به تفصیل مورد بررسی قرار داده است و منازل سلوک را در ده باب و صد منزل توصیف کرده است . این منازل از یقظه آغاز و به توحید ختم می شود .اگر به زندگی و حالات حضرت ابوالفضل (ع) از این منظر نگریسته شود می بینیم که که آن حضرت نماد راستین عرفان است .منازل سلوک را به براستی به بهترین شیوه طی نموده است تا آن گاه که در عشق حق فانی و باقی می گردد.حضرت ابوالفضل (ع) سالکی رسیده است که در خاندانی پاک و مطهر دیده به جهان گشوده است . پدرش مولی الموحدین مولای عارفان جهان است و خضر راهش سیدالشهداست از این رو او را به طی مراح بدابیات هیچ نیازی نیست بلکه حالات آن حضرت در نهایات است و مراحلی که جز کمل اولیا را رسیدن به آن ممکن نیست.در حالات آن حضرت به ویژه در لحظه های تاریخی عاشورا برخی از منازل عرفانی بسیار نمود یافته است که به اختصار برخی از آنان به شرح ذیل تبیین می شود:
1
1-اخلاص:
یکی از منازل مهم عرفانی منزل اخلاص است .اخلاص و مشتقات آ«ن حدود 30بار در قرآن به کار رفته است. و خداوند عده ای از بندگان خود را با عنوان مخلص ستوده است و به عنوان مثال درباره حضرت یوسف (ع)می فرماید:
انه من عبادنا المخلصین [2]
اخلاص در واقع پالودن عمل از هر نوع آلودگی است.و تنها شرط برای اخلاص ؟آن است که آن برای خدا باشد.اخلاص دارای سه درجه است و آن نیز انجام خالصانه عمل بدون چشمداشت پا داش ،کافی ندانستن سعی و عمل خود و در نهایت نیز انکه خود را و کار و عمل خود را در مسیر اراده حق هیچ نداند و همه چیز را از خداوند بداند.[3]
آنچه که در زندگی حضرت ابوالفضل و در رشادت های او در سرزمین کربلا نهفته است اخلاص آن حضرت است . حضرت ابوالفضل (ع) جان خویش را در راه خدا در طبق اخلاص می نهد و از هیچ رنج و زحمتی هراس به دل راه نمی دهد . این شهامت و ایثار وی حکایت از میزان اخلاص او دارد . ابوالفضل (ع) به معرفتی نائل گشته که هیچ چیز را جز معمله با محبوب نمی پذیرد و تا آخرین لحظه از دین خدا حمایت می کند . در آن رجز زیبای حضرت این نکته به روشنی نهفته است:
والله ان قطعتموا یمینی انی احامی ابدا عن دینی[4]
هدف او در این بیت نهفته است چرا که او حاضر نیست از هدف خویش دست بردارد و این نهایت اخلاص است یعنی مرتبه نهایی خالصان درگاه حق است.
2-مقام و مرتبه صبر:
یکی از منازل مهم در عرفان عملی منزل صبر است . صبر منزل اول از باب اخلاق است و خواجه عبدالله انصاری برای بیان این منزل به این آیه از قرآن استشهاد جسته است:
واصبر وما صبرک الا بالله [5]
صبرکن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد.
صبر در عرفان عملی عبارت است از آن که سالک نفس خویش را با وجود جزع و گله مندی از شکایت به غیر باز دارد.صبر را درسلوک بر سه درجه تقسیم کرده اند: درجه نخست صبر عبارت است از صبر از معصیت درجه دوم آن صبر بر طاعت است و درجه سوم صبر ، صبر در مصیبت هاست. یکی از درجات بلند عرفانی حضرت ابوالفضل (ع) درجه او در صبر است . او در صحنه کربلا برادران خود عبدالله و جعفر و عثمان را پیش از خود به میدان می فرستد[6]. و شهادت آنان را نظاره گر است اما هیچ اظهار شکوه نمی کند و با ایمانی راسخ تا پای جان از مولایش دفاع می کند . از این رو یکی از صفتی که در زیارت نامه آن حضرت برای او ذکر شده است ، صفت صابر است.:السلام علیک ایها العبد الصالح المطیع لله و لرسوله ، اشهد انک جاهدت و نصحت و صبرت حتی اتیک الیقین.[7]
از این رو منزل صبر یکی از منازل مهمی است حضرت عباس (ع) آن را به تمامی به انجام رسانده است و بی گمان جز سالکان وارسته را در صحنه کار زار کربلا تواتن ایستادن نبود.
4- منزل رضا:
یکی دیگز منازل عرفانی که در زندگی حضرت ابوالفضل (ع) نمود بسیار یافته است ، منزل رضا است . . با عنایت به آیه شریفه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه ،[8] خداوند برای کسی که از خدا ناخشنود است راهی به سوی خویش ننهاده است.بنا براین برای کسی که قصد رجوع الی الله را دارد، ورود در مقام رضا شرط راه است. منزل رضا را درعرفان عملی به سه درجه تقسیم کرده اند. مرتبه اول رضا رضای عامه است که رضا به ربوبیت الله تعالی است
مرحله دوم رضا رضای از خدای عزوجل است . یعنی که بنده از خدای متعال در هرچه بدان حکم کرده است راضی و خشنود باشد و درجه سوم رضا نیز رضا به رضای خداست که بنده برای خود نه خشمی می بیند و نه خشنودی . در این مقام اراده حق تعالی جایگزین اراده بنده و رضای او جایگزین رضای بنده و خشم او جایگزین خشم بنده می گردد.در این مقام بنده از خودش هیچ رضا و سخطی را نمی بیند بلکه اراده او فرع بر اراده حق تعالی می شود.[9]
نگاهی به حالات و رفتارهای یاران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در روز عاشورا نشان دهنده آن است که آنان دل در گرو محبوب خویش نهاده بودند و جز رضای الهی هیچ نمی خواستند . حضرت ابوالفضل (ع) علمدار این کاروان تاریخ ساز بود و با رشادت و جوانمردی با ایثار هر آنچه که داشت در راه خدا ایستاد.. این ایستادگی او بی گمان ریشه در رضای او به رضای حق تعالی داشت و از این رو ابوالفضل (ع) می تواند پیشوای همه آنانی باشد که در سیر و سلوک می خواهند مقام رضا را تجربه نمایند.
5- مقام و مرتبه شکر:
شکر یکی از منازل دشوار در عرفان عملی است چراکه با عنایت به آیه شریفه و قلیل من عبادی الشکور [10] . شکران بسیار اندکند.و شکر نامی است برای شناخت نعمت و از آن نیز راهی برای شناخت منعم.شکر را نیز بر سه درجه دانسته اند که نخست شکر بر اشیاء محبوب و دلخواه است و در درجه دوم شکر بر امور ناگوار و درجه سوم نیز آن که بنده فقط منعم را شهود نماید.هر گاه بنده از روی محبت ، منعم را شهود کند ، شدت و سختی آمده از سوی او را شیرین و گوارا می بیند. بی گمان اگر لاله های سرخ کربلا را چنین شهودی دست نداده بود ، چگونه می توانست که مرگ در کام آنان از عسل هم شیرین تر باشد و چگونه بود که زینب در ان غروب غم انگیز عاشورا هر آنچه می دید زیبا می نمود که ما رایت الا جمیلا و ابوالفضل آن جرعه نوش شهادت بی گمان در آن لحظه هایی که آب دستانش را بریده بودند ، جز شهد این شهود در جان نداشت.
6- مقام منزل صدق:
خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین آن گاه که منزل صدق را آغاز می کند ، به آیه ای بسیار زیبا استشهاد می جوید که صداقت را در جهاد مطرح می سازد:
قال اله عز وجل : فاذا عزمت الامر فلو صدقو الله لکان خیرا لهم
و چون تصمیم به جنگ گرفتید اگر با خدا صداقت ورزند برایشان بهتر است . صدق نیز سه درجه دارد :
درجه نخست صدق در نیت است و منظور ان است که بنده با قلب پاک کاملا به سوی خدای تعالی رویگردان باشد.
درجه دوم صدق نیز صدق در زندگی است ، یعنی این که بنده زندگی و حیات خود را جز برای حق تعالی نخواهد و درجه سوم آن که بنده در شناخت و معرفت صدق صادق باشد.[11]
حضرت ابوالفضل العباس (ع) در قصد خویش صادق بود و حیات خود را جز برای خدا نمی خواست . از این رو در زیارتنامه آن حضرت صفت صدق نیز به وی نسبت داده شده است..[12] آن گاه که برای او به سبب نسبتی که با یکی از دشمنان سرسخت امام حسین (ع) داشت امان نامه آوردند او بر آشفت و امان نامه را رد کرد[13] چرا که او به صداقت با مولای خویش عهد و پیمان بسته بود.و این بهترین سرمشق است برای آنان که می خواهند منزل صدق را در عمل تجربه نمایند
6-مقام و مرتبه ایثار:
حضرت ابوالفضل (ع) مظهر و نماد ایثار و جانبازی است ، این ویژگی به سبب جانبازی حضرت ابوالفضل برای رسانیدن آب به خیمه های حضرت ابا عبدالله الحسین به اندازه ای بارز است که که او را اسوه و الگوی جانبازان می نامند و بی گمان هر آن کس که بخواهد درس جانبازی را بیاموزد نخست باید به مکتب عاشورا وارد شود و آن گاه در محضر ساقی لب تشنگان از زلال معرفت جرعه ای بنوشد. خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین ایثار را منزل ششم از باب اخلاق می داند و سپس برای تبیین موضوع به این ایه شریفه استشهاد می جوید که :
قال الله عزوجل : و یوثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه [14]
خداوند عز وجل می فرماید : و آنها را برخود مقدم می دارند ، هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند.
اگر سخن را از همین آیه بخواهیم آغاز کنیم براستی ایا حضرت ابوالفضل(ع) مصداقی از این آیه نیست . در آن هنگام که حضرت ابوالفضل در شریعه فرات به اب دست می یابد ، وقتی به یاد تشنگی حضرت اباعبدالله می افتد و تشنگی فرزندان و اهل بیت حضرت را به یاد می آورد ، آب را بر آب می ریزد و مشک را پر می کند تا آب را به خیمه ها برساند . البته شان نزول آیه مذکور بنا بر برخی روایات شیعه آن است که نیازمندی به مسجد می آید ، پیامبر (ص) از حاضران می خواهند که پذیرایی از او را به عهده بگیرند و امام علی (ع) وی را به خانه می برند و تنها غذای موجود در خانه را در شدت نیازمندی و گرسنگی خویش به او می بخشند و پس از آن ، این آیه در شان حضرتش نازل می گردد.[15]
امام امیر المومنین علی (ع) پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام در جریان انتخاب خلیفه توسط سقیفه ، عده ای از اصحاب را گرد آورد و آنها را در مورد شان نزول آیه شریف سوگند داد و همگی تصدیق کردند که آیه در شان مولا نازل شده است.[16] بنا بر این دور از انتظار نیست که فرزند مولای متقیان که خود مصداق اتم آیه مذکور است در کربلای حسینی منزل ایثار را به زیباترین شکل طی نماید.ان گونه که خواجه در منازل آورده است: ایثار بر سه درجه است : نخست آن که مردمان را بر خود برگزینی در اموری که در شریعت ناروا نیست .دوم آن که خشنودی خدا را بر خشنودی غیر انتخاب نمایی حتی اگر به دشواری های بزرگ و هزینه های سنگین بینجامد و درجه عالی ایثار آن است که ایثار خدای تعالی را بر ایثار خویش برتر بدانی و سپس شهود ایثار حق تعالی را نیز به فراموشی سپاری
ایثار در مرحله آخر یعنی ایثار همه چیز خویشتن . ایثار در این مرحله عبارت است از فانی شدن در حق و نیست شدن در او . ایثار در فضای محبت و عشق بالا تر و برتر از ایثار مادی است. علاقه را در راه خدا صرف کردن و محبت را به پای دوست ریختن ، بسی بالاتر و والاتر از دیگر ایثارهاست.
قل ان کان اباوکم و ابناوکم و اخوانکم و ازواجکم و عشیرتکم و اموال اقترفتموها و تجاره تخشون کسادها و مساکن ترضونه احب الیکم من الله و رسوله و جهاد فی سبیله فتربصوا حتی یاتی الله بامره[17]
بگو اگر پدرانتان و پسرانتان و برادرانتان و همسرانتان و خاندانتان و مال هایی که اندوخته اید و تجارت و سودایی که از بی رونقی آن می هراسید و خانه هایی که می پسندید ، نزد شما محبوب تر از خدا و رسول او و جهاد در راه اوست ، پس منتظر باشید تا خدای امر خویش بیاورد.
و امام حسین (ع) در دعوت مردم به کربلا و همراهی با خویش چنین فرمود:
من کان باذلا فینا مهجته…فلیرحل معنا[18]
هر کس از صمیم دل خویش در راه ما می بخش با ما بیاید..
و براستی که ابوالفضل (ع) الگو و سرور همه آنانی شد که از صمیم دل در راه او جان و مال و فرزندان خویش را فدا کرد و در معامله ای عاشقانه با محبوب در کنار علقمه در حق فانی شد . ایثار ابوالفضل ( ع) برگزیدن خشنودی حق ، شهود آن خشنودی و سرانجام نیز فانی شدن و به فراموشی سپردن آن بود
7-مقام و منزل فتوت:
و اما فتوت و جوانمردی حضرت ابوالفضل (ع) زبانزد خاص و عام است . دلاور مردی او در آ.وردن آب به خیمه ها و جانبازی او در دفاع از حریم ولایت بر هیچ کس پوشیده نیست.. خداوند در باره اصحاب کهف در قرآن چنین می فرماید: انهم فتیه امنوا بربهم و زدناهم هدی[19]
اصحاب کهف جوانمردانی بودند که به پروردگارشان ایمان آورده بودند و ما نیز بر هدایتشان افزودیم.
فتوت را نیز در سه درجه دانسته اند . نخست آن که دشمنی با مردمان را ترک گویی دوم آن که به کسی که به تو آزار رسانده محبت نمایی و سوم آن که در سلوک الی الله به دلیل عقل تمسک نجویی. دریا دلان عاشورایی را شاید اگر می خواستند به دلایل عقل جزو اندیش توجه نمایند، طریقی دیگر پیش رو بود اما آنان عاشق محبوب بودند و جوانمردانی راستین که در طی طریق جز محبوب هیچ نمی دیدند و ابوالفضل ( ع) سرور همه جوانمردان جهان این گونه عاشق و بی قرار شهادت بود.
8- قرب نوافل و قرب فرایض:
قمر بنی هاشم (ع ) الگوی کامل سالکان رسیده به قرب الهی است . قرب اسغراق وجود سالک در عین جمع است به غیبت از جمیع صفات خود.برخی نیز قرب را عبارت از سیر قطره می دانند به جانب دریا و وصول به مقصود حقیقی و اتصاف به صفات الهی. . قرب را دو بخش کرده اند: قرب نوافل و قرب فرایض: قرب نوافل زوال صفت بشریت و ظهور صفات الوهیت است و قرب فرایض فنا عبد است از شعور به گونه ای که نماند از او جز وجود حق [20]. با این تعاریف و با عنایت به نهایت اخلاص ایثار و جوانمردی حضرت ابو الفضل (ع ) بی گمان باید او را عارفی کامل دانست که منازل و مراحل نهایی عرفان عملی را با پیروی از خضر راه قافله کربلا طی کرد و اینک اگر علم او هنوز افراشته است بدان سبب است که او از خویش فانی شد و به حق باقی و از آن پس حق او را عهده دار گشت. آری این شور قیامت که هرسال به مناسبت قیام عاشورا شیعیان را در سراسر هستی بر می انگیزد بدان سبب است که کاروان کربلا کاروان معرفت بود و پیام آن پیام عشق که از صدای سخن عشق یادگاری خوشتر و جاوید تر نخواهد ماند خاصه آن که عاشقان شهید و معشوق شاهد باشد.
زوایای عرفانی حادثه کربلا بسیار گسترده است و نیز پرداختن به سایر جنبه های عرفانی زندگی علمدار کربلا مجالی گسترده می طلبد بویژه آن که بزرگانی چون عمان سامانی در گنجینه الاسرار نیز با نگاهی عرفانه به دیدار حادثه کربلا رفته است. امید ان که در آینده مجالی فراختر فراهم گردد تا این موضوع که شایستگی پرداختی مفصل را دارد دقیق تر بررسی شود . این مختص نیز با همه نقص هایی که بر آن وارد است فقط نشان عرض ارادتی است به پیشگاه سقای کربلا باشد که تشنگان معرفت به جرعه ای سیراب کند….
نویسنده: دکتر محمد اخگری
[1] -منازل السائرین، ترجمه و شرح علی شیروانی ص 9
[2] -سوره یوسف آیه 24
[3] -منازل السائرین ، منزل اخلاص
[4] -موسوعه جلد نهم
[5] – قرآن 16/127
[6] -موسوعه جلدنهم ص 383
[7] -همان ص 611
[8] -قرآن 89/28
[9] -منازل السائرین منزل رضا
[10] -قرآن 34/13
[11] -منازل السائرین منزل صدق
[12] -موسوعه جلد 9 ص593
[13] -همان ص 263
[14] -9/59
[15] -تفسیر نورالثقلین ج 5 ص268 به نقل از امالی شیخ طوسی
[16] – همان ص 285
[17] -توبه 24
[18] – اللهوف ص 61
[19] -کهف/13
[20] – فرهنگ اصطلاحات عرفانی ص 638
