کربلا و امام حسین(ع) در ادبیات عرفانی
روایت عرفانی عاشورا در ادبیات عرفانی به زبانهای مختلف جلوهها و تصاویر گوناگون یافته است و هر شاعری از منظر خویش بدان نگریسته است، اما مطالعات و پژوهشها نشان میدهد که حسین(ع) به ادبیات رمزی عرفانی راه یافته و روایت عرفانی حادثۀ کربلا یک روایت تاریخی نیست، بلکه روایتی است که زمان و مکان نمیشناسد.
مقالۀ خانم پروفسور آنه ماری شیمل با عنوان « کربلا و امام حسین(ع) در ادبیات فارسی و هند – مسلمان» در مجلۀ «الصراط»[1] در سال 1986 به زبان انگلیسی منتشر شده است و هم درشمارۀ 111 مجلۀ «الفجر» در سال 2002 به زبان آلمانی منتشر شده است،[2]بنمایۀ اصلی کتاب حاضر است. تسلط وی بر ادبیات مشرقزمین از ادبیات عربی و فارسی گرفته تا هندی و سندی اردو و پنجابی و بنگلا موجب شده است که خوانندۀ کتاب، موضوع را به لحاظ قالب و محتوا در مناطق مختلف پی گیرد و دریابد که تصاویر شاعرانه ادیبان این مناطق چقدر به یکدیگر نزدیک است. همین گستردگی دامنۀ تحقیق چه به لحاظ تنوع زبانی و چه به لحاظ گسترۀ جغرافیایی ارائۀ اطلاعات بیشتر را برای مخاطب ضروری میسازد و به همین سبب بخشهای مختلف مقاله با درج توضیحات بیشتر تکمیل شده است. تدوینگر کتاب برای افزودن اطلاعات تکمیلی از دیگر آثار شیمل بهره گرفته است که در این میان کتاب «ابعاد عرفانی اسلام» نقش اساسی را ایفا میکند. به دیگر سخن توضیحات تکمیلی مقاله نیز از زبان خود مؤلف استخراج شده است تا خواننده کتاب بتواند هنگام خواندن متن تمام اطلاعات مورد نیاز را در اختیار داشته باشد. البته متن کامل برخی از اشعار مورد اشارۀ مؤلف از دیوان شاعران جستجو شده و در متن قرار گرفته است. همچنین برای مطالعۀ بیشتر خوانندۀ کتاب در فصل دوم با عنوان «اشعار عاشورایی» نمونههای بیشتری از اشعار شاعران ارائه گردیده است.
در فصل سوم و پایانی کتاب هم با عنوان «عشق، کلید دروازۀ شرق» به زندگی و آثار خانم پروفسور آنه ماری شیمل پرداخته میشود.
«طور تماشا» از یکسو مخاطب را به گسترۀ متنوع و جذاب ادبیات عاشورایی میبرد و از دیگرسوی اسرار و رموز روایت عرفانی عاشورا را در تصاویر زیبای شعر نشان میدهد: از تصویر «لالۀ طور» در شعر اقبال در لاهور گرفته تا «تماشای ناز» در شعر شاه عبداللطیف در سند و «عشق غیور» در شعر بیدل دهلوی تا «راز الهی» در شعر سحر ابدال در ترکیه و «سرّ عاشقی» در ادبیات فارسی. همۀ این تصاویر بیانگر رموز گستردۀ نام نمادین «حسینع» است که ادبیات ملتهای مسلمان را در برگرفته است.
[1] . Karbala and the Imam Husayn in Persian And Indo-Muslim literature, Harvard University, Al-Serat, Vol XII (1986)
[2] . Kerbala und Imam Husain in der persischen und indo – muslimischen Literatur. Al-Fadschr, 2002, 111(13 – 18)
